PENTAS WAYANG KALIMASADA KAWEDHAR.

PENTAS WAYANG  KALIMASADA KAWEDHAR. 




Lakon dalam rangka menyambut datangnya Bulan Ramadhan. 


Dalang. Dr Purwadi M.Hum. 


Narasumber:  Dr Mahmudi SE. Dosen Fakultas Ekonomi UII Yogyakarta. 


Wipsar Siwi Dona Ikadari SS M.Ed. Dosen Fakultas Bahasa dan Seni UNY. 


Endah Budiarti MA. Dosen ISI Yogyakarta. 


Pengrawit : Drs Sumarsono, ISI Surakarta. 


A. Ajaran Wali Sanga. 


Jamus Kalimasada merupakan pusaka agung milik Prabu Puntadewa. Raja negeri Amarta ini tersohor sebagai pemimpin sabar narima, andhap asor, suci lahir batin. 


Kalimasada atau kalimat Syahadat adalah lakon wayang karya Sunan Kalijaga. Prabu Puntadewa, raja Amarta dituntun oleh Raden Patah. Raja Demak itu membimbing untuk membaca dua kalimat Syahadat. Lantas Prabu Puntadewa bisa memperoleh kesempurnaan hidup. Setelah wafat Prabu Puntadewa dimakamkan di kompleks Masjid Demak.


Wayang menjadi sarana dakwah Islamiyah. Wali Sanga menggunakan kebudayaan sebagai sarana untuk memberi pemahaman tentang ajaran keagamaan. Masyarakat Jawa menganut Islam dengan prinsip agama ageming aji.


Lakon Jamus Kalimasada penuh dengan nilai kearifan lokal. Memuat wulangan wejangan wedharan. Rahmatan lil alamin.

Wali Sanga telah berhasil menggunakan kebudayaan sebagai wahana syiar agama. Tiap malam Jumat Legi Padepokan Kadilangu Demak Bintara menyelenggarakan pentas seni wayang purwa. Dalangnya bergiliran. Arab Digarap, Jawa digawa. Hidup serasa aman tentram. Orang berbondong bondong memeluk agama Islam dengan sukarela. 


Gendhing patalon yang melambangkan perjalanan hidup manusia berkumandang penuh makna. Terdiri dari gending cucur bawuk, pareanom, lambangsari, cucur bawuk, sukma ilang, ayak ayak, srepeg, sampak. Sangkan paraning dumadi, yakni ajaran hakikat dihayati mendalam. Orang Jawa suka merenung. Wayang menjadi fasilitas untuk melakukan refleksi dan kontemplasi. 


Wayang, wewayangane ngaurip atau bayangan simbolik cocok dengan batin orang Jawa. Sunan Kalijaga memahami jiwa Jawa yang selaras dengan nilai agama. Jawa jiwa kang kajawi. 


B. Keselamatan Lahir Batin. 


Penyebaran agama Islam dari kutha ing ngakutha, desa ing ngadesa, gunung ing ngagunung. Wali Sanga mengutamakan aspek serasi selaras seimbang, ayu hayu rahayu. 


Pentas wayang selalu disebutkan mantra magis. Ungkapan candra kenegaraan berupa negeri kang panjang punjung pasir wukir, gemah ripah loh jinawi, tata tentrem karta raharja. Dengan tujuan untuk mendapatkan kesejahteraan lahir batin. 


Pagelaran Lakon Jamus Kalimasada amat populer. Prabu Puntadewa terkenal raja yang ber budi bawa laksana, ambeg adil para marta, memayu hayuning bawana. Tapi tidak bisa mati sempurna. Karena belum paham makna Jamus Kalimasada. Pergi berguru ke mana saja, hasilnya hampa. Atas saran Sultan Harun Al Rasyid, Prabu Puntadewa mengembara ke Tanah Jawa. Bertemu dengan Raden Patah, raja Demak yang memerintah sejak tahun 1478.


Pertemuan dua orang raja itu membicarakan kawruh sejati. Kama Arta Darma Muksa, syariat tarikat hakikat makrifat, sembah raga, sembah cipta, sembah jiwa, sembah rasa. Rasa jati, sari rasa jati, sarira sajati. Berkat bimbingan Wali Sanga Raden Patah paham benar arti penting ilmu sejati.


Dialog itu menyadarkan hati Prabu Puntadewa. Dengan kesadaran tinggi Prabu Puntadewa mengucapkan dua syahadat. Pintu masuk untuk memeluk agama Islam. Peristiwa itu dihadiri lengkap Wali Sanga.


Tak lama kemudian Prabu Puntadewa mohon pamit untuk kembali ke alam kelanggengan. Werkudara, Arjuna, Nakula dan Sadewa menunggu di surga nirwana. Prabu Puntadewa surut ing tepet suci, manjing ing suwarga jati. Pulang ke Rahmatullah dengan tenang damai.


Atas usul Kanjeng Sunan Bonang, Prabu Puntadewa dimakamkan di kompleks Masjid Demak. Jamus Kalimasada ternyata membawa Prabu Puntadewa dalam keadaan khusnul khotimah.


Begitu tinggi nilai simbolis yang dikandung dalam cerita Jamus Kalimasada. Maka perlu sekali lakon dakwah ini dipentaskan secara periodik. Sebagai sarana pendidikan rokhani masyarakat tradisional. Dakwah Islamiyah berbasis budaya nyata diterima oleh segenap kalangan dan strata. Guyub rukun ayem tentrem. 


ilir ilir 


ilir ilir tandure wis sumilir.

Tak ijo royo royo, tak sengguh temanten anyar. 

Bocah angon penekna blimbing kuwi. 

Lunyu lunyu ya penekna, kanggo masuh dodotira. Dodotira kumitir bedhah ing pinggir. Dondomana jlumatana, kanggo seba mengko sore. Mumpung jembar kalangane, mumpung padhang rembulane. 

Yo surake, surak hiyo.


Tembang ilir ilir ini memberi rasa optimis. Menyongsong masa depan yang cemerlang. Wali Sanga menyusun lakon Jamus Kalimasada memang memuat kebijaksanaan.


C. Urutan Adegan Lakon Jamus Kalimasada. 


1. Jejer Negari Amarta. 

Wayang :  Puntadewa, Werkudara, Arjuna, Nakula, Sadewa, Kresna, Baladewa. 

Gending :Kabor, gleyong. 


2. Kedhatonan. 

Wayang : Cangik Limbuk. 


3. Paseban Jawi. 

Baladewa, Praguta, Prabawa, Udawa, Setyaki. 

Rampogan, kuda, kreta. 


4. Jejer sabrang Nusa Kambana. 

Jim Kalika raseksa putri.  buta terong, galiyuk, padhas gempal, rambut geni.

Dhemit lelembut.


5. Peguron Kadilangu Demak Bintara. 

Puntadewa, Raden Patah atau Prabu Rama, Sunan Kalijaga atau Abiyasa. 


6. Perang Kembang. 

Cakil Togog Bilung. Arjuna semar Gareng Petruk Bagong. 


7. Jejer Kahyangan Junggring Salaka. 

Gendhing ladrang pangkur. 

Wayang :Bathara Guru, Bathari Durga, Narada, Indra, Brama, Bayu. 


8. Karang kadhempel

Semar, Guru, Durga, Narada. 


9. Perang Brubuh. 

Dasamuka, Anoman 


10.  Ayak pamungkas. 


D. Gendhing Pilihan. 


1. Gambuh


Tutur bener puniku, sayektine apantes tiniru, 

nadyan metu saking wong sudra papeki, lamun becik nggonne muruk, 

iku pantes sira anggo. 


Ana pocapanipun, adiguna adigang adigung, 

Pan adigang kidang adigung pan esti, adiguna ula iku,

telu pisan mati samyoh. 


Si kidang umbakipun, 

Ngendelaken kebat lumpatipun, 

pan si gajah ngendelaken ageng inggil,

Ula ngendelaken iku, 

Mandine kalamun nyakot. 


2. dhandhanggula. 


Lamun sira anggeguru kaki, amiliha manungsa kang nyata, 

Ingkang becik martabate, 

sarta kang wruh ing hukum, 

kang ngibadah lan kang wirangi, 

sukur antuk wong tapa, 

ingkang sampun mungkur, 

marang pawewehing liyan, 

iku pantes sira guronana kaki, sartane kawruhana. 


3. Pucung.


Basa ngelmu mupakate lan panemu, 

pasahe lan tapa, yen satriya tanah Jawi, 

kuna kuna kang ginelung tri prakara.


Lila lamun kelengan ora gegetun, 

trima yen ketaman, sakserik sameng dumadi, 

tri Legawa nalangsa srah ring bathara.


Beda lamun kang wus sengsem reh asamun, 

semune aksama, 

sesamane bangsa sisip, 

sarwa sareh saking mardi martotama.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

SARASEHAN PUSAKA BEDAYA KETAWANG

Macapat Mahargya Dr Sudarmaji M.Pd.

SUGENG RIYADI IDUL FITRI.