PAKEM PEDALANGAN RADYA PUSTAKA

PAKEM PEDALANGAN RADYA PUSTAKA


Oleh: Dr. Purwadi, M.Hum
Ketua Bidang Budaya Lembaga Olah Kajian Nusantara LOKANTARA
Hp. 0878 6440 4347


A. Wayang Milik Radya Pustaka. 


1. Prabu Tuhuwasesa

2. Raden Wrekudara wanda mimis, hitam

3. Raden Wrekudara wanda lindupanon

4. Raden Wrekudara wanda gurnat

5. Raden Wrekudara wanda lintang, hitam

6. Raden Bratasena wanda mimis, hitam

7. Raden Bratasena wanda gurnat

8. Jagal Abilawa (Balawa)

9. Raden Gatutkaca wanda kilat

10. Raden Gatutkaca wanda guntur


11. Raden Gatutkaca wanda tatit, hitam

12. Raden Gatutkaca wanda gelap, hitam

13. Raden Antareja

14. Raden Antasena

15. Raden Hanoman

16. Prabu Kresna wanda rondon

17. Prabu Kresna wanda mawur

18. Prabu Kresna wanda wanda gendreh

19. Prabu Harjunasasrabau

20. Prabu Ramawijaya


21. Prabu Pandudewanata

22. Prabu Parikesit (Dipayana)

23. Bagawan Palasara

24. Prabu Yudistira, wanda putut

25. Prabu Yudistira wanda panuksma

26. Raden Harjuna wanda kanyut

27. Raden Harjuna wanda jimat

28. Raden Harjuna wanda kunanti

29. Raden Harjuna wanda malatasih

30. Raden Harjuna wanda renteng


31. Raden Harjuna brongsong, wajahnya prada srambahan

32. Raden Harjuna sampir (slendangan) srambahan

33. Raden Puntadewa wanda malatsih

34. Raden Puntadewa wanda kunanti

35. Raden Suryaputra

36. Raden Madubranta

37. Raden Pandu

38. Raden Ramabadra

39. Raden Ramalesmana

40. Raden Premadi, wanda panmembuat


41. Raden Premadi, wanda pengasih

42. Raden Premadi wanda kunanti

43. Raden Premadi, sampir (slendangan) srambahan

44. Raden Nangkula

45. Raden Sahadewa

46. Dewi Jembawati, makutan

47. Dewi Sarpakanaka

48. Dewi Arimbi

49. Dewi Banowati, wanda berok

50. Dewi Banowati wanda golek


51. Dewi Kunti

52. Dewi Anggendari

53. Dewi Drupadi

54. Dewi Herawati

55. Dewi Banowati, muda rimong kasemekan (kemben)


56. Dewi Banowati muda slendangan

57. Dewi Sembodro, wanda rangkung

58. Dewi Sembodro, lentreng

59. Dewi Rukmini

60. Dewi Setyaboma


61. Dewi Srikandi, wanda goleng

62. Dewi Srikandi, wanda patrem

63. Dewi Pregiwa

64. Dewi Surtikanthi

65. Dew Jembawati gelung ukel

66. Dewi Dursilawati

67. Dewi Sitisendari wanda gandes

68. Dewi Utari

69. Dewi Laksakalauti

70. Dewi Laraireng wanda lanceng


71. Estren endel lanyapan untuk silihan

72. Estren Endel slendangan untuk silihan

73. Estren longok untuk silihan

74. Estren Luruh (oyi) untuk silihan

75. Estren Luruh (oyi) Selendangan untuk silihan


76. Estren Longok slendangan untuk silihan

77. Dewi Rukmini nom

78. Dewi Setyaboma nom

79. Dewi Hanjani

80. Dewi Mustakaweni

81. Bondan Paksajandu (Dewa Ruci)

82. Putran bocah kecil.


B. Tata Letak Sebelah Kiri


1. Buta Raton srambahan (Kumbakarna) wanda barong

2. Buta Raton srambahan (Kumbakarna) wanda macan

3. Prabu Niwatakawaca wanda mendung

4. Buta raton jamang gruda pogogan wanda kopek

5. Prabu Dasamuka (Rahwana) wanda bugis


6. Prabu Dasamuka (Rahwana) wanda bengis

7. Prabu bomantara Boma kuna sepuh

8. Prabu Bomanarakasura

9. Prabu Baladewa, wanda paripeksa

10. Prabu Baladewa, wanda sembada


11. Prabu Baladewa, wanda kaget

12. Prabu Baladewa, wanda geger

13. Prabu Sridenta

14. Prabu Duryudana wanda jangkung

15. Prabu Duryudana wanda jaka


16. Raden Kurupati

17. Raden Kakrasana, wanda kilat

18. Raden Kakrasana, wanda sembada

19. Prabu Basuketi

20. Prabu Kuntiboja

21. Prabu Basudewa

22. Prabu Matswapati

23. Prabu Drestarata

24. Prabu Drupada

25. Prabu Salya


26. Prabu Bismaka

27. Prabu Setyajit

28. Prabu Radeya

29. Prabu Karna, wanda bedru

30. Prabu Karna, wanda lontang


31. Raden Yadengandura

32. Raden Hugrasena

33. Raden Durgandana

34. Raden Sodo, Basudewa ketika  muda

35. Raden Sucira, Drupada ketika muda


36. Harya Setyaki wanda mimis

37. Harya Setyaki wanda wisuna

38. Harya Setyaki wanda kakik

39. Ratu Sabrang Wok Prabu Partasudarma

40. Ratu Sabrang bagus (Prabu Dewasrani)


41. Harya Wibisana

42. Harya Prabu Rukma

43. Patih Suwanda

44. Raden Rukmarata

45. Raden Rukmara


46. Raden Drestajumna

47. Raden Gunadewa

48. Raden Warsakusuma

49. Raden Narasoma

50. Raden Narayana, wanda geblag


51. Raden Narayana, wanda sembada

52. Raden Samba wanda buntit

53. Raden Samba wanda sembada

54. Raden Samba wanda geblag

55. Raden Partajumna


56. Raden Pancawala

57. Raden Lesmana Mandrakumara

58. Raden Ongkawijaya wanda bangkung

59. Raden Ongkawijaya wanda buntit

60. Raden Sumitra


61. Raden Irawan

62. Raden Dewabrata

63. Raden Kresnadipayana

64. Raden Wijanarka wanda pengasih

65. Raden Wijanarka wanda miling


66. Raden Bisdengancara

67. Raden Wisanggeni

68. Raden Setyaka

69. Raden Caranggana

70. Raden Pinten

71. Raden Tansen


Wayang yang namanya tidak disebutkan dalam sumpingan kiri dan kanan di atas, hanya digolongkan wayang dudahan meskipun wayang tadi katongan atau putran, hanya termasuk golongan wayang dudahan saja.


C. Golongan para Kurawa


1. Pandita Druna, ada dua, yang satu keton, satunnya rambut gondel

2. Patih Sengkuni, ada dua, yang satu ketu batik, satunya ketu Karna

3. Raden Dursasana

4. Raden Durjana

5. Raden Durmuka


6. Raden Jayawikata

7. Raden Jayadrata

8. Raden Durmagari, wanda pocol ketu udeng batik

9. Raden Durmagati, wanda cawet pogog udalan

10. Raden Citraksa

11. Raden Citraksi

12. Raden Carucitra

13. Raden Surtayu

14. Raden Surtayuda

15. Raden Kartamarma


16. Raden Haswatama

17. Raden Burisrawa wanda pantat rapekan

18. Raden Burisrawa wanda cantuk kampuh jangkahan

19. Resi Krepa


D. Golongan Putran

1. Raden Harya Kincaka

2. Raden Rupakinca

3. Raden Seta

4. Raden Wratsangka

5. Raden Utara


6. Raden Gandamana

7. Raden Rajamaka artinya juru (jago) berkelahi

8. Raden Kangsa

9. Raden Ulmuka

10. Raden Yuyutsuh 


11. Raden Danurwenda

12. Raden Sangasanga

13. Raden Dwara

14. Raden Kartapiyoga

15. Raden Hindrajit, wanda cawet


16. Raden Hindrajit, wanda pantat

17. Raden Trisirah

18. Raden Trikaya

19. Raden Dewantaka

20. Raden Yaksadewa

21. Raden Narantaka


E. Golongan Para Tapa


1. Resi Kanwa

2. Resi Habiyasa

3. Resi Bisma

4. Resi Santanu

5. Resi Sapwani


6. Resi Ramabargawa 

7. Resi Bagaspati

8. Resi Wiraswa

9. Resi Kanumayasa

10. Sri Bagawan Baladewa


11. Bagawan Sumali

12. Bagawan Dupara

13. Bagawan Ciptaning (Mintaraga)

14. Bagawan Kapi Jembawan

15. Cekel Hendralaya


16. Putut Jayasemedi

17. Pandita Sepuh (Tuwa)

18. Demang Ontogopa

19. Jagal Walakas


Keterangan:

Mulai Raden Kaniyasa (Kanumayasa) sampai Harjuna (Janaka) semua adalah wayang bokongan. Makanya kalau wayangnya kurang bisa meminjam wayang Janaka dan Premadi.


 Lebih baik lagi kalau punya Janaka slendang dan Premadi sampir atau Harjuna brongsong wajah kuning prada, itu yang bisa digunakan untuk menggambarkan Resi Kanumayasa dan Sakutrem serta Sakri, jika cerita pedalangan sampai sampai Janaka yang berwenang memiliki minyak jayengkatong. Makanya kalau sedang bersedih hati lalu membuat gara-gara. Setelah selesai perang kembang dan mulai akan berjalan dengan patet sendon abimanyon.


 Kalau para putran raden Janaka semua, wayangnya jangkahan dan tidak mempunyai minyak jayengkatong, tidak bisa memakai gara-gara, lagi pula patetnya jingking. Setelah tiba cucunya raden Janaka yaitu raden Parikesit, wayangnya kembali bokongan lagi.


F. Golongan Patih dan Punggawa


1. Patih Hudawa wanda tandhang

2. Patih Hudawa wanda jaran

3. Patih Pragota wanda pacel ketu merah

4. Patih Pragota wanda bundel rapekan

5. Patih Prabawa wanda pancol ketu merah


6. Patih Prabawa wanda gembel rapekan

7. Patih Saragupita (Yadawangsa)

8. Patih Tuhayata

9. Patih Nirbita

10. Patih Drastaketu


11. Patih Hadimanggala

12. Patih Handakasumeler

13. Patih Jayayatna

14. Patih Tambakganggeng

15. Patih Sucitra patih Madukara


16. Patih Jalasengara

17. Patih Sabrangan dengan baju 

18. Patih Sabrangan tanpa baju

19. Punggawa tatagan dengan baju

20. Punggawa tatagan tanpa baju


21. Punggawa geculan dengan baju

22. Punggawa geculan tanpa baju

23. Patih Baratkatiga bala Jadipati

24. Raden Gagakblorok karan bala biti

25. Raden Dandangminangsi, bala biti


26. Raden Podangbinorehan, bala biti

27. Raden Jangetkinencang bala biti

28. Harya Bimana, jaman Wirata tua

29. Harya Bisana jaman Wirata tua

30. Harya Bilawa Patih santana Astina pada jamannya

31. Harya Basgawa, Palasara sampai prabu Pandudewanata

32. Harya Banduwangka


G. Golongan Para Dewa


1. Batara Guru wanda karna

2. Batara Guru wanda arca

3. Batari Durga wanda gedrug

4. Batari Durga wanda gidrah

5. Batara Narada


6. Batara Sambu

7. Batara Brahma

8. Batara Hendra

9. Batara Bayu

10. Batara Wisnu

11. Batara

 Mahadewa


12. Batara Yamadipati

13. Batara Kumajaya

14. Batara Surya

15. Batara Antaboga

16. Batara Kuwera

17. Batara Patuk

18. Batara Tamboro

19. Batara Basuki

20. Batara Pbaruikan (Srita)


21. Batara Cingkaralaba (buta)

22. Batara Balaupata (buta)

23. Batara Citrasena

24. Batara Citrarata

25. Sanghyang Baruna badannya gajah

26. Sanghyang Ganesa kepala gajah

27. Sanghyang Bandawangganala badannya penyu


G. Golongan para Danawa


1. Buta Raton muda gendong (Suratimantra), wanda mendung

2. Buta Raton muda gendong (Suratimantra), wanda kopek

3. Buta Panyareng (Cakil), wanda manyore

4. Buta Panyareng (Cakil), wanda batang

5. Buta Panyareng (Cakil), wanda naga mata kadondongan


6. Buta Punggawa mondol rambut bundel

7. Buta Punggawa Pragalba rambut jebolan

8. Buta Punggawa Pragalba jamang gruda

9. Buta Punggawa Galiyuk (Kobis) gombak

10. Buta Punggawa Endog buta gundul hidungnya bulat


11. Buta Punggawa Congklok (buta Terong)

12. Buta Punggawa Yuyurumping

13. Buta Mamangmurka, kepala babi

14. Buta Punuk dengan kuku seperti Bima

15. Buta Alasan laki-laki, Kala Raseksa


16. Buta Alasan perempuan, Kala Raseksi 

17. Buta Emban Kenyawandu

18. Buta Rambutgeni Kala Dahana


Golongan buta Pringgodani

1. Raden Prabakesa

2. Raden Brajadenta

3. Raden Brajamusti

4. Raden Brajalamadan

5. Raden Brajamingkalpa

6. Raden Kalabendana

7. Raden Trembaka

8. Raden Trembuku


Golongan buta Setragandamayit

1. Buta Taliawuk, buta pangon

2. Buta Jarameya semua buta gundul, badan loreng

3. Buta Rindumaya seperti macan

4. Buta Niramaya

5. Buta Pulasiya, badannya putih loreng seperti macan


Golongan buta Kiskenda

1. Prabu Maesasura, semua berwujud buta, kepalanya bertanduk

2. Harya Jatasura besar taringnya

3. Patih Lembusura

4. Buta Punggawa kepala macan

5. Buta punggawa kepala gajah


Golongan buta Ngalengka

Yang harus ada jumlahnya 8, sedangkan yang lain cukup meminjam buta punggawa srambahan saja.


1. Patih Prahasta

2. Raden Aswanikumba

3. Raden Kumbakumba

4. Dewi Sarpakanaka

5. Buta Punggawa Wirupaksa

6. Buta punggawa Mintrakna

7. Buta punggawa Sukasrana

8. Buta punggawa Wikataksini


Para ratu sabrangan cukup ada 10 macam saja yaitu yang dinamakan wayang murgan srambahan, wayang ini biasanya ikut disumping. Bentuk wayang yang digunakan untuk mewujudkan para ratu Sabrangan yaitu wayang murgan, misalnya seperti disebutkan di bawah ini.


1. Wajahnya seperti Gatutkaca dengan makuta, hitam, jengkar

2. Wajahnya seperti Gatutkaca dengan topong Karna

3. Wajahnya seperti Boma dengan topong gusen

4. Wajahnya seperti Baladewa gusen dengan baju

5. Wajahnya seperti Boma rapekan dengan topong Karna praban


6. Wajahnya seperti Hadipatikarna rapekan mata kadelen

7. Wajahnya seperti Druyudana rapekan memakai baju, yang dinamakan Prabu Sridenta

8. Wajahnya seperti Salya rapekan memakai baju

9. Wajahnya seperti Drupada rapekan praban

10. Wajahnya seperti Bismaka rapekan memakai baju


Nama-nama Ratu Sabrang

1. Prabu Jarasadda

2. Prabu Supala

3. Prabu Supali

4. Prabu Gardapati

5. Prabu Bagadenta

6. Prabu Sridenta

7. Prabu Kalinggapati

8. Prabu Pratipa

9. Prabu Citradarma

10. Prabu Dasarata


11. Prabu Barata

12. Prabu Janaka

13. Prabu Kartadarma

14. Prabu Danapati

15. Prabu Suryaketu

16. Prabu Candraketu

17. Prabu Banaputra

18. Prabu Bisawarna


Para Wanara cukup 15 buah

1. Prabu Subali

2. Prabu Sugriwa

3. Dewi Anjani

4. Raden Subali

5. Raden Sugriwa


6. Raden Jaya Hanggada

7. Raden Hanila

8. Kapi Jembawan

9. Kapi Hanala

10. Kapi Susena


11. Kapi Satabali

12. Kapi Saraba

13. Kapi Winata

14. Kapi Menda

15. Kapi Hedrajanu


Golongan dagelan

1. Semar wanda ginuk

2. Semar wanda dukun

3. Semar wanda brebes

4. Semar wanda mega temannya Bagong

5. Semar memakai cara wanita


6. Semar memakai cara dewa, lakon lintang prekacuk

7. Nala Gareng wanda wregul

8. Nala Gareng wanda kancil

9. Nala Gareng memakai cara wanita

10. Nala Gareng memakai cara dewa


11. Nala Gareng memakai cara ratu lakon Pandupragola

12. Petruk wanda mesem

13. Petruk wanda dlegong (jlegong)

14. Petruk wanda jamblang

15. Petruk memakai cara wanita


16. Petruk memakai cara dewa

17. Petruk memakai cara ratu, Prabu Gurdinadur

18. Bagong wanda gembor

19. Bagong wanda gilut

20. Bagong wanda ngengkel


21. Bagong memakai cara ratu, Prabu Patokol

22. Togog wanda goprak

23. Togog wanda burung

24. Saraita

25. Cantrik

26. Cantrik Janaloka

27. Cangik

28. Limbuk

29. Dewi Clekutana

30. Retna Juwita


31. Pawongan Emban gemuk

32. Pawongan inya gelung melintang

33. Parekan nyai tumenggung

34. Parekan nyai tumenggung, 2 buah

35. Pawongan, ceti


36. Pawongan, ceti, jumlah 2 buah

37. Parekan buta

38. Parekan buta, 2 buah

39. Emban Wungkuk

40. Kera kacangan kecil-kecil 8 buah

41. Macam-macam Setanan jumlahnya 9 buah.


Wayang yang tidak bisa diwujudkan itu hanya mulai Sanghyang Tunggal ke atas sampai Sanghyang Nurcahya karena Sanghyang Tunggal sidah memberi perintah pada Manikmaya (Batara Guru) begini katanya, 


“He Manikmaya ketahuilah,  adanya aku ini adalah adamu.” Batara Guru sendiri tidak bisa melihat wujud bapaknya, maka cukup berbentuk suara Kyai Dalang saja.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

SARASEHAN PUSAKA BEDAYA KETAWANG

Macapat Mahargya Dr Sudarmaji M.Pd.

SUGENG RIYADI IDUL FITRI.