SEJARAH PRABU ANGLINGKUSUMO RAJA NEGERI BOJONEGORO

 SEJARAH PRABU ANGLINGKUSUMO RAJA NEGERI BOJONEGORO

Oleh : Dr. Purwadi, M.Hum. 

Ketua Lembaga Olah Kajian Nusantara - LOKANTARA.

 Hp 087864404347 


A. Negeri Bojonegoro dipimpin Prabu Anglingkusumo. 


Kejayaan masyarakat Bojonegoro dalam lintasan sejarah agung selalu tampil jaya makmur. Ini berguna sebagai kaca benggala buat menatap masa depan yang lebih cemerlang. 


Negeri Bojonegoro dipimpin oleh Prabu Anom Anglingkusumo yang memerintah sejak tahun 513 Saka. Prabu Anglingkusumo merupakan raja idaman yang ideal. Kaya raya dalam segi material, pintar secara intelektual, trampil handal dalam kacamata profesional, tingkah laku bermoral dalam lingkup lokal dan global. 


 Bapaknya Prabu Anglingkusumo adalah Prabu Anglingdarmo di kerajaan Malawapati. Ibunya bernama Kanjeng Ratu Ambarawati, putra raja Gilingwesi. Dari garis bapak dan ibu, memang Prabu Anglingkusumo masih trahing ngaluhur, tedhaking andana warih, wijiling amara tapa.


Selama dipimpin Prabu Anglingkusumo, negeri Bojonegoro mencapai jaman keemasan, murah sandang pangan papan. Dapat disebut sebagai negeri kang panjang punjung pasir wukir, gemah ripah loh jinawi, tata tentrem karta raharja. Rakyat hidup makmur sejahtera lahir batin. Kerajaan Bojonegoro beribukota di Rajekwesi. Di tengah tengahnya terbelah sungai besar yang mengalir sepanjang masa. Gunung Kendheng dan gunung Renteng mengapit aliran sungai. Sawah membentang luas ditanami ketela, pohung, padi, jagung. Loh subur kang sarwa tinandur, jinawi murah kang sarwa tinuku.


Prabu Anglingkusumo seorang raja yang bijak bestari, ambeg adil para marta, ber budi bawa laksana, memayu hayuning bawana. Narendra guna ing ngayun tan ngendhah gunane jalma. Sang raja Bojonegoro kinasih ing dewa, kinawula ing widodari, cinedhak ing brahmana, sinuyudan kawula dasih. Prabu Anglingkusumo biasa mahas ing ngasepi, manjing ing wana wasa, tumuruning jurang terbis. Lara lapa tapa brata.


Raja Bojonegoro menjadi sakti mandraguna, ora tedhas tapak palune gerindra, tanapi tedhaning kikir. Meskipun sangat sakti, tetapi prabu Anglingkusumo selalu rendah hati, sabar, dermawan, murah hati, ramah tamah, suka menolong. Beliau berprinsip andhap asor wani ngalah luhur wekasane.


 Pada tahun 514 warga Balen, Baureno, Bubulan, Dander, Gayam, Gondang, Kanor, Kapas, Kasinan, Kadewan, Kedungadem, Margomulyo, Malo diajak oleh Sinuwun Anglingkusumo berkunjung ke negeri Malawapati yakni nyekar nyadran pada arwah leluhur.


Giliran warga dari daerah Ngambon, Ngasem, Ngraho, Padangan, Purwosari, Sekar, Sugihwaras, Sumberejo, Tambakrejo, Temayang, Trucuk pada tahun 516 diajak nenuwun di Pulau Nusa Kambana atau daerah Sela Marsigid. Di sana rombongan Prabu Anglingkusumo meditasi, semedi sedhakep saluku juga, amepet babahan hawa sanga. Megeng napas mbendung swara. Ana rupa tan den dulu, ana ganda tan ingambu, ana swara tan den rungu. Semua mohon pada Tuhan, agar bumi Bojonegoro ayu hayu rahayu.


Doa Prabu Anglingkusumo terkabul. Rakyat negeri Bojonegoro hidup rukun, ayem tentrem. Bojonegoro tampil sebagai negara kang gedhe obore, padhang jagade, dhuwur kukuse, adoh kuncarane, ampuh kawibawane. Bebasan kang cerak manglung, kang tebih mentiyung. Sedaya sami pasok glondhong pengareng areng, peni peni raja peni, guru bakal guru dadi, emas picis raja brana. Sekalian negeri sama kayungyun dening pepoyaning kautaman. Begitulah gambaran kerajaan Bojonegoro yang betul betul agung dan anggun.


Masa kejayaan Bojonegoro terjadi pada tahun 1316 – 1319. Prabu Jaynegara, raja Majapahit mengendalikan pusat pemerintahan di Dander. Sengaja prabu Jayanegara memilih Dander Bojonegoro sebagai ibukota Majapahit, karena sesuai dengan titah leluhur. Kerajaan Majapahit harus pernah mesanggrah ing tepining bengawan gedhe, kang ingapit gunung Kendheng lawan gunung Renteng. Nadyan ta mung saumur jagung. Begitulah wisik dari gunung Semeru, saat Prabu  Jayanegara bersemedi. Buat raja, wangsit atau wisik adalah dhawuh leluhur yang harus dijalankan. Ngelmu iku kelakone kanthi laku.


Tiga tahun lamanya Kanjeng Sinuwun Prabu Jayanegara menata kerajaan Majapahit di Dander Bojonegoro. Beliau diikuti Mahapatih Gajahmada, dengan dibantu menteri yang profesional, handal dan bermoral. Mereka adalah Demang Rangganata, Demang Kamituwa, Demang Wismanata. Ketiganya ahli pemerintahan, ahli kehutanan, ahli pengairan. Untuk menjaga keamanan sang raja, maka dibentuklah pasukan bhayangkari. Pasukan ini sangat cekatan, lincah, trampil. Betul betul elit. Tanggung jawab mereka menjaga keamanan dan ketertiban negara Majapahit.


Prabu Jayanegara membangun daerah Ulawatan, Wotangare, Kalitidu. Raja Majapahit percaya bahwa daerah ini pusatnya kerajaan Malawapati. Untuk itu seorang Demang Klingsir yang bertugas untuk memelihara burung. Juga dibuat besalen untuk pembuatan pusaka keris. Ketika Prabu Jayanegara bertapa di Lemah Mbag, beliau mendapat anugerah Aji Gineng. Prabu Jayanegara dapat berbicara dengan segala binatang.


Dari daerah Mlawatan ini Prabu Jayanegara belajar kehidupan Prabu Anglingdarma. Beliau anak Prabu Jayapurusa, yang menikah dengan Dewi Pramesthi. Sedangkan Prabu Jayapurusa anak Prabu Gendrayana. Adapun Prabu Gendrayana adalah anak Prabu Yudhayana. Leluhur negeri Bojonegoro ini memang jalma limpat seprapat tamat. Tiap bulan Suro para raja Bojonegoro tapa kungkum di Sumurboto Dadapan Sumberagung Ngraho.


Pada tahun 1487 Bojonegoro dibina oleh Kasultanan Demak Bintara. Kanjeng Sunan Bonang, Sunan Drajad, Sunan Kalijaga ditugaskan untuk membina warga Bojonegoro. Agama ageming aji, bahwasanya kepercayaan kepada Tuhan akan membentuk jiwa yang bersih dan luhur. Wali Sanga di tanah Jawa adalah guru suci yang menaburkan suasana aman damai. Kanjeng Sunan Kalijaga pada tahun 1516 mementaskan wayang purwa dengan Lakon Jimat Kalimasada. Pagelaran wayang ini mengandung unsur tontonan, tuntunan dan tatanan. 


Warga Bojonegoro terbiasa dengan perbedaan. Mereka punya empat, simpati dan toleransi yang tinggi. Pada tahun 1563 sebagian warga Temayang berguru di Padepokan Lemah Bang yang diasuh oleh Syekh Siti Jenar. Mereka belajar ilmu makrifat sejati, kawruh sangkan paraning dumadi. Pada tingkat tertentu ilmu ini disebut dengan manunggaling kawula Gusti.


Tan samar pamoring sukma

Sinukmaya winahya ing ngasepi

Sinimpen telenging kalbu

Pambukane warana

Tarlen saking leyep layaping ngaluyup

Pindha pesating supena

Sumusup ing rasa jati


Puncak penghayatan batin tertinggi ini, para murid Syekh Siti Jenar mendapatkan pencerahan. Yakni rasa jati sari rasa jati, rasa tunggal sari rasa tunggal, sarwa satunggal. Warga Temayang dan Padangan juga berguru kepada Ki Ageng Butuh, Ki Ageng Banyubiru, Ki Ageng Tingkir, Ki Ageng Karanglo, Ki Ageng Pringapus. Kelompok inilah yang membawa warga Bojonegoro untuk mendukung Kasultanan Pajang yang dipimpin oleh Joko Tingkir atau Sultan Hadiwijaya tahun 1546 – 1582.


Sinuwun Hadi Prabu Hanyokrowati, raja kedua Mataram tahun 1601 – 1613 paling sering datang ke Bojonegoro. Beliau memang cucu Ki Ageng Penjawi, Bupati Pati yang banyak mengelola pohon jati di daerah Purwodadi, Blora, Cepu dan Bojonegoro.


Rakyat Bojonegoro berpegang teguh pada nilai keutamaan. Sebagaimana sejarah api kayangan yang memberi energi pada jagad raya. Oboring jagad raya yang terang terus dan terus terang. 


 

B. Kadipaten Bojonegoro Membangun Tata Praja. 


Peresmian berdirinya Kabupaten Bojonegoro berlangsung megah mewah indah seger sumyah. Rakyat gembira ria. Pesta dengan pentas seni budaya rakyat meriah sekali. 


Pangeran Pekik adalah Bupati Surabaya, yang masih keturunan Kanjeng Sunan Ampel. Istrinya bernama Kanjeng Ratu Pandansari, adik Sultan Agung. Sama-sama putra Sinuwun Hadi Prabu Hanyakrawati, raja Mataram. Pernikahan Pangeran Pekik dengan Ratu Wandansari menurunkan Kanjeng Ratu Kulon, permaisuri Sinuwun Amangkurat Tegal Arum. Lahirlah Gusti Raden Mas Rahmat, kelak menjadi raja Mataram dengan gelar Sinuwun Amangkurat Amral. Berkuasa tahun 1677 – 1703.


Gusti Raden Mas Rahmat sejak kecil ikut Pangeran Pekik di Surabaya. Bupati Surabaya ini memiliki kebun tembakau di daerah Bojonegoro. Kualitas tembakau Bojonegoro terkenal di dunia. Di ekspor ke negeri Tamasek, Malaka, Cina, India dan Afrika. Pelabuhan Tanjung Perak menjadi pintu ekspor impor tembakau, lewat Bengawan gedhe, untung berlimpah ruah. Pangeran Pekik Bupati Surabaya yang kaya raya.


Keuntungan bisnis pelabuhan, perkapalan, pelayaran, perkebunan, kehutanan mendatangkan lancarnya roda pemerintahan Mataram. Sinuwun Amangkurat Amral memperhatikan wilayah Bojonegoro. Pada masa kanak kanak sering berkunjung di kebun tembakau Bojonegoro. Raden Mas Rahmat ikut Pangeran Pekik. Tinggal di pesanggrahan Sugihwaras. Alangkah senangnya jalan-jalan bersama kakek. Perjalanan wisata ini cukup berkesan bagi Raden Mas Rahmat atas masyarakat Bojonegoro.


Atas prakarsa Kanjeng Sinuwun Amangkurat Amral atau Amangkurat Surabaya dan dukungan Pangeran Pekik, Bojonegoro ditetapkan sebagai kabupaten otonom. Sebagai pejabat Bupati ditunjuk Adipati Tumapel Notonagoro. Dipilih karena mempunyai kemampuan, kecakapan, kejujuran, kepribadian, keluhuran. Adipati Tumapel berpengalaman mengelola pelabuhan Tanjung Perak, pernah bertugas di kabupaten Surabaya, mengurusi industri mebel dan mengawasi proyek daerah aliran Sungai Bengawan Solo. Pengalaman kerja Adipati Tumapel Notonagoro cukup luas.


Pada tanggal 20 Oktober 1677 Adipati Tumapel Notonagoro dilantik oleh Sinuwun Amangkurat Amral. Hadir pula segenap Bupati Tuban, Jepara, Rembang, Demak, Semarang, Tegal, Surabaya dan Lamongan. Rombongan dari kadipaten Surabaya datang lebih dulu, karena juga merangkap sebagai panitia pelantikan.


Upacara pelantikan begitu megah, mewah, indah. Kedatangan Sinuwun Amangkurat Amral diiringi dengan gamelan Monggang. Tamu agung lain diiringi dengan gamelan Carabalen. Songsong gelap, payung agung menambah wibawa Kanjeng Sinuwun Mataram. Jalannya upacara pelantikan Bupati Bojonegoro cukup khidmat. Lantas diakhiri dengan kembul bujana andrawina.


Di luar gedung pelantikan, digelar aneka ragam seni rakyat. Mulai jaran kepang, barongan, reyog Ponorogo, pasar malam, kethoprak, ludruk, wayang wong, wayang kulit dan tayuban. Semangat kebersamaan tinggi sekali. Mangayu bagya jumenengan kadipaten Bojonegoro.


Pentas tayub dimeriahkan dengan sindir-sindir terpilih. Gendhing Songo Kidul, orek-orek, jamong membuat suasana seger sumyah, gecul dengan disertai gelak tertawa. Untuk pengibing sepuh lebih memilih gendhing ketawang suba kastawa dan ketawang ganda mastuti. Jineman uler kambang dengan iringan gender, kenong, kethuk, gambang, silir, kempul dan kendang. Para pengibing sama keplok senggak 

Ciu gambar manuk

Aku melu apa entuk

Ciu sak gelase

Aku melu selawase

Ciu gambar jago

Aku melu apa kanggo.


Kabupaten Bojonegoro bergerak terus. Alon alon waton, gremet gremet waton slamet. Seiring perjalanan waktu Kabupaten Bojonegoro selalu ingat perjalanan sejarah masa silam yang sangat gemilang. Para pemimpin tetep eling lan waspada. Setiap tahun laku ritual di Kayangan api Sendangharjo. Menjelang bulan Ramadhan siram jamas di Kedungmaos Temayeng, Pucang Bubulan dan kedung Gupit Sekar. Mereka berharap mendapat tirta perwita sari.


Masyarakat Bojonegoro sewajarnya mengucapkan terima kasih kepada Kanjeng Sinuwun Amangkurat Amral. Kebijakan beliau telah mengangkat harkat dan martabat kabupaten Bojonegoro. Raja Mataram sangat akrab dan mengakar di propinsi Jawa Timur. Beliau adalah pelopor pembangunan Jawa  bagian wetan. 


Pembangunan rel kereta api dan stasiun Bojonegoro terlaksana pada tahun 1872. Jaman pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IX dilakukan pembangunan besar-besaran fasilitas umum di Bojonegoro. 


Kantor pos, bank, bendungan dibangun demi kesejahteraan rakyat. Masyarakat Bojonegoro dengan mudah mengunjungi Surabaya, Semarang dan Batavia. Untuk jarah dekat terhubung dengan jalur yang menuju ke arah Tuban, Rembang, Cepu, Purwodadi, Lamongan. Lewat babad orang Bojonegoro dengan mudah berkunjung ke Jombang, Nganjuk dan Kediri, Malang, Blitar, Tulungagung dan sekitarnya.


Negeri Bojonegoro kaya selama lamanya. Rakyat dan aparat kerja sama dengan erat. Inilah prinsip manunggaling kawula gusti. 

    

C. Pancaran Kebijaksanaan Hidup Masa Lampau. 


Kebijaksanaan hidup terpancar dari kejayaan masa silam. Para Bupati Bojonegoro yang ber budi bawa laksana. Tentu mereka mendapat petuah dari leluhur. 


1. Adipati Toemapel Notonagoro 1677 – 1705

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Amangkurat Tegal Arum, raja kraton Mataram.

 

2. Tumenggung Surowidjojo  1705 – 1718

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Amangkurat Amral, raja kraton Mataram.


3. Tumenggung Haryo Matahun I 1718 – 1741

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono I, raja kraton Mataram.


4. Tumenggung Haryo Matahun II 1741 – 1743

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono II, raja kraton Mataram.


5. Tumenggung Haryo Matahun III 1743 – 1755


Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono II, raja kraton Mataram.


6. Adipati Ronggo Prawirodirjo I 1755 – 1756

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono III, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


7. Adipati Purwodidjojo 1756 – 1760

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono III, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


8. Tumenggung Guntur Wirotedjo 1760 – 1800

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IV, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


9. Tumenggung R Ronggo Djenggot 1800 – 1811

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IV, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


10. Tumenggung  R. Prawirosentiko 1811 – 1816

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IV, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


11. Tumenggung Sumonegoro 1816 – 1821

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IV, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


12. Tumenggung Sosrodiningrat 1821 – 1823

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono V, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


13. Tumenggung Purwonegoro 1823 – 1825

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono V, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


14. Adipati Djojonegoro 1825 – 1827

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono VI, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


15. Tumenggung Sosrodilogo 1827 – 1828

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono VI, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


16. Adipati Djojonegoro 1828 – 1844

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono VI, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


17. Adipati Tirtonoto I 1844 – 1878

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono VII, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


18. Tumenggung Tirtonoto II 1878 – 1888

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono VII, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


19. Tumenggung RM. Sosrokusumo 1888 – 1890

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IX, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


20. Adipati Aryo Reksokusumo 1890 – 1916

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono IX, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


21. Adipati Aryo Kusumoadinegoro 1916 – 1936

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono X, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


22. Tumenggung R. Dradjat 1936 – 1937

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono X, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


23. Tumenggung Achmad Surjodiningrat 1937 – 1943

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono X, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


24. Tumenggung Oetomo 1943 – 1945

Dilantik pada masa pemerintahan Sinuwun Paku Buwono XI, raja kraton Surakarta Hadiningrat.


25. Tumenggung Sudiman Hadiatmodjo 1945 – 1947

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


26. Mas Surowijono 1947 – 1949

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


27. Tumenggung Sukardi 1949 – 1950

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


28. R. Sundaru 1950 – 1951

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


29. Mas Kusno Suroatmodjo 1951 – 1955

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


30. R. Baruno Djojoadikusumo 1955 – 1959

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


31. R. Soejitno 1959 – 1960

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


32. R. Tamsi Tedjo Sasmito 1960 – 1968

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soekarno.


33. Letkol Inf (Purn.) Sandang 1968 – 1973

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


34. Kolonel Inf (Purn.) Alim Sudarsono 1973 – 1978

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


35. Drs. Soeyono 1978 – 1983

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


36. Drs. Soedjito 1983 – 1988

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


37. Drs. H.Imam Soepardi 1988 – 1998

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


38. Drs. H. Atlan  1998 – 2003

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Soeharto.


39. Kolonel Inf (Purn.) H.Mohammad Santoso 2003 – 2008

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Megawati.


40. Drs. H. Suyoto, M.Si  2008 – 2018

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Susilo Bambang Yudhoyono.


41. Dr. Suprianto 2018

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Joko Widodo.


42. Dr. Hj. Anna Muawanah  2018 – sekarang

Dilantik pada masa pemerintahan Presiden Joko Widodo.


Gula Klapa


Gula klapa abang putih sang dwi warna

Gula klapa iku minangka pratanda 

Sagung warga nuswantara tunggal cipta rasa karsa

Adhedhasar pancasila murih jayaning negara


Gula klapa abang putih sang dwi warna

Gula klapa mengku piwulang utama 

Labuh labet marang praja dadi srana junjung bangsa

Budi luhur kulinakna watak asor singkirana


Kabupaten Bojonegoro memang tempat persemaian jiwa kebangsaan, sebagaimana tercermin dalam lagu  Gula klapa. Sang saka merah putih berkibar di angkasa raya sebagai lambang kejayaan Nusantara. Nilai nasionalisme dan patriotisme ini hendaknya menjunjung tinggi nilai keutamaan dan keteladanan.


 Pancasila menjadi dasar negara. Bendera gula klapa merupakan warisan kraton Surakarta Hadiningrat. Ada petugas pencatat dokumen kraton yang handal. Bendera merah putih harus kita hormati. Pada masa mendatang masyarakat kabupaten Bojonegoro akan tampil lebih makmur dan gemilang.


Generasi muda perlu belajar sejarah negeri Bojonegoro. Cepu Bojonegoro, lor Rembang kidul Bloro, mengetan Tuban, Babat lan Lamongan, Gresik Surabaya. Daerah ini kaya dengan peninggalan benda purbakala.


Belajar sejarah Negeri Bojonegoro membuat hidup aman nyaman tentram. Nenek moyang mewariskan nilai keutamaan, keteladanan dan keluhuran.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

SARASEHAN PUSAKA BEDAYA KETAWANG

Macapat Mahargya Dr Sudarmaji M.Pd.

SUGENG RIYADI IDUL FITRI.